Grondige renovatie van het Sudergemaal

NIJ BEETS Het Sudergemaal is tijdelijk gesloten vanwege een grondige renovatie, om volgend jaar in volle glorie het honderdjarig bestaan te kunnen vieren. Roel Lageveen is er kind aan huis. ”As lyts jonkje kaam ik hjir al, mar ik moast wol myn klompen útdwaan.”

De vervening in de gebieden rond Nij Beets zorgde in de 19e eeuw voor het ontstaan van grote veenplassen en moerasgebieden tussen Oldeboorn en Beetsterzwaag. Het Sudergemaal (uit 1924) was een van de gemalen die het overtollige water uit de Groote Veenpolder moest pompen.

Roel Lageveen (72) is al jarenlang een van de monteurs van het gemaal, hij is vrijwel naast het gemaal geboren: “As lyts jonkje kaam ik hjir froeger al.” Hij had vanaf zijn vroegste jeugd al iets met techniek: “Doe’t ik 11 jier wie, fleach ik al op brommers om.” Hij volgde de opleiding voor scheepvaartmachinist en bevoer alle wereldzeeën als machinist op de koopvaardij. “Myn earste reis wie nei Tahiti en Nieuw-Caledonië. Letter fearen we foaral nei Latynsk-Amearika.” 

Toen hij genoeg had van de woelige baren, ging Roel aan de slag als kraanmachinist bij een loonbedrijf, de laatste jaren werkte hij als technisch monteur in verzorgingstehuis Bertilla in Drachten: “Ik reparearre de bêden en de rolstuollen. Dat wie in moaie tiid.” Nu is hij dus al weer jaren terug op de plek bij de vaart waar hij vroeger als jongetje zwom en schaatste.

Twee meter omhoog

Vanuit het gemaal is er een prachtig overzicht op de polder. Aan de achterkant ligt het boezemkanaal de Nije Feart, een brede vaart met een hoog waterpeil dat tegen de hoge dijk aan klotst. Aan de voorkant liggen de veel lager gelegen boerensloten. “It gemaal pompte it wetter twa meter omheech yn ‘e Nije Feart en dan gong it wetter nei de see.” 

Zo deed het Sudergemaal decennia lang haar werk. Water uit de polder oppompen en afvoeren, zodat het waterpeil in de weilanden laag genoeg was voor de boeren om het land te bewerken en de koeien droge voeten hadden. Na de ruilverkaveling ging het waterpeil een meter naar beneden, waarna het Sudergemaal in 1987 met pensioen ging. Het is inmiddels een rijksmonument en onderdeel van openluchtmuseum It Damshûs. 

Het gemaal wordt momenteel gerenoveerd. Roel vertelt wat er gedaan moet worden. “De izeren buizen fan de pompen binne ferrotte. Dy moatte op maat makke wurde troch spesjale fabriken. Sa’n buis hat al gau in trochsneed fan twa meter.” Verder worden de muren onder het gebouw opnieuw gevoegd en moet de vloer aangepakt worden vanwege betonrot: “It betonizer set út en sa brokkelt it beton ôf.” De totale renovatie kost naar schatting circa 200.000 euro. 

Demonstratie

Binnen in het gemaalgebouw lijkt het alsof het Súdergemaal morgen weer aan de slag kan. Roel heeft samen met een aantal andere vrijwilligers alles prima onderhouden en alles ziet er keurig uit. “De frou fan de slûswachter hong froeger altyd de wask hjir op, want it koe hjir goed droechje, mar it hie dan wol in aparte geur.” De vrijwilligers doen zelf het kleine onderhoud en besteden grote werkzaamheden uit. 

Na de renovatie kunnen belangstellenden weer zien hoe het gemaal werkt. In de ruimte worden twee metersgrote vliegwielen aangedreven door een electromotor die op hun beurt de twee pompen in gang zetten. Het gemaal heeft geen functie meer in het waterbeheer, maar de omgeving is zo heringericht dat de werking van het gemaal, inclusief alle waterverplaatsing, goed kan worden gedemonstreerd. Roel: “Der komme hjir ek wol skoalbern en dan litte wy graach sjen hoe’t it gemaal wurket en hoe’t se wetter oerhevelje kinne.”

Na de renovatie gaat het het Sudergemaal in juli weer open voor bezichtiging.
damshus.nl