Club van Sa! in floraparadijs onder adellijk glas
Nieuws De club van vijftig vrijwilligers die de Tropische Kas in Beetsterzwaag in stand houdt, vergrijst. Zowel de groenploeg als de rondleiders kunnen wel wat aanwas gebruiken. “Met elkaar verzorgen we hier de levende historie.” De Club van Sa! ging onlangs op bezoek.De Koningin van de Nacht toont haar bloeiende pracht slechts een paar uur in de voorjaarsnachten. De vleesetende Kaapse zonnedauw houdt het broeierige floraparadijs vrij van muggen. Geen citrusplant die zo lekker ruikt als de hand van Boeddha. De uitgebreide orchideeënverzameling begon ooit met een stekje van het Poptaslot in Marum. In de Tropische Kas staan exotische planten uit verre werelddelen en vervlogen tijden gebroederlijk naast elkaar. “Al 150 jier”, vertelt rondleider Alice van Binsbergen.
Oranjerie en druivenkas
“De âlde oranjerie en de druvekas binne yn 1869 boud, túnarsjitekt Gerrit Vlaskamp hat doe de Overtún oanlein.” Hij deed dat in opdracht van de familie Lycklama à Nijeholt, de toenmalige bewoners van het Lycklamahûs aan de Hoofdstraat. Nadat eerst een aantal sta-in-de-weghuisjes waren opgekocht en afgebroken, bood de Overtuin voortaan vrij zicht vanuit het deftige patriciërshuis, nu pronkonderdeel van het gemeentehuis. Als kers op de taart kreeg de slingertuin een exotische kwekerij onder glas, naar de mode van de tijd. Alice vermoedt dat Tinco, net teruggekeerd van zijn avontuurlijke reizen door de Oriënt, bij zijn vader Jan Anne heeft aangedrongen op de bouw ervan. “Tinco wie gek op syn mem Ypkjen en sy waard in grut leafhawwer fan blommen.”In de oranjerie, de huidige Tropische Kas, stalden de tuinmannen gedurende de wintermaanden de ingekuipte sinaasappelboompjes. Het achterste gedeelte deed dienst als orchideeënhuis; de kweek van de zeldzame bloemen behoorde in die dagen tot het alleenrecht van de adel. Elk adellijk huwelijk ging dan ook gepaard met corsages van orchideeën uit eigen kas. De bloesems van de sinaasappelbomen werden bij de bruiloftsfeesten over de eettafels uitgestrooid om een aangename geur te verspreiden.
Vernuftig
De druivenkas in de vorm van een lessenaarkast noemt Alice een wondertje van vernuft. “De ranken binne allinnich beskerme troch it glês.” De kas bestaat uit een witgekalkte muur met op de zuidkant een schuin afdak van verschuifbare glaspanelen. Door de panelen af te sluiten of in verschillende standen open te schuiven valt door de seizoenen heen de binnentemperatuur te regelen. Het hemelwater op het schuine glasdak watert weer af in een goot die door speciaal aangebrachte muuropeningen de wortels van de druivenstokken in de kas bevloeit. De ranken groeien zo langs het glas omhoog naar de andere kant waardoor binnenin een groene tunnel van overhangende druiventrossen ontstaat.Het heeft niet veel gescheeld of Beetsterzwaag was zijn adellijke glascomplex kwijtgeraakt. De gemeente, sinds 1971 eigenaar van de Lycklamatuinen, hikte tegen de kosten van het onderhoud aan en besloot in 2002 de boel plat te gooien, vertelt Alice. “In pear doarpsbewenners ûnder oanfiering fan Andrys Pebesma binne doe yn aksje kommen foar it behâld.” Dat resulteerde in 2004 in de overdracht van de kassen aan de vrijwilligersgroep. Met de verkoop van kopjes koffie, zelfgemaakte marmelade van geoogste sinaasappels, vrijwillige entreebijdragen en incidenteel een legaat heeft de club in de afgelopen vijftien jaar nieuwe kassen weten bij te bouwen en is de collectie uitgebreid. Zo schonk de Hortus van Haren zijn verzameling cactussen aan Beetsterzwaag. Jaarlijks trekt de Tropische Kas nu zo’n vierduizend bezoekers. “Us grutste kostenpost is de ferwaarming fan de kassen. Wy ferstoke foar sa’n trije- oant fjouwertûzen euro. Lokkich stipet de gemeente ús dêrmei.”
Stekjes verspenen
Sjoukje Hemminga uit Nijega is een van de vijftig vrijwilligers. “Ik sit yn de grienploech, mar ik doch ek wolris in rûnlieding. Andrys hat my derby helle.” Niet verwonderlijk, Sjoukje groeide op in de tuinmanswoning naast het Lycklamahûs. Ze is dochter van Geert Hemminga, vijftig jaar lang de hoofdtuinman van de Overtuin en het Lycklamapark. “De Overtún wie fan meneer en mevrouw, as bern mochten wy der net yn boartsje.” Sjoukje mocht heit wel helpen met stekjes verspenen. Ze weet nog goed hoeveel werk de Tropische Kas met zich meebracht. “Yn de winter gie heit om seis oere moarns al nei it tsjettelhûs om koalen by te foljen en jûns let nochris.” Elke keer als Sjoukje nu de bananenplanten onder handen heeft, denkt ze terug aan die keer dat ze met haar heit het eerste exemplaar ging ophalen in Holwerd. “Dat wie yn 1975, de plant fernijt himsels kear op kear.” Maar nee, ze heeft zeker niet de groenste vingers van het stel, dan moet je toch bij kasgenoot Indriati wezen. “Sy komt út Yndoneesje en fielt gewoan hoe’t se in orchidee behannelje moat.”In 1942 spleet een stormvlaag de monumentale kastanje aan de noordkant van de Tropische Kas. Met kunst- en vliegwerk wist tuinman Hemminga de twee helften van de stam weer bij elkaar te brengen. Maar niet voordat hij een houten kistje met daarin een handgeschreven boodschap in het hart van de boom plaatste, aldus Alice. “Wat deryn stiet witte wy net. Dat is foar in lettere generaasje.” Net zoals de planten- en bloemencollecties horen anekdotes en verhalen bij de Tropische Kas, de vrijwilligers geven het historische erfgoed door. “Mar sa stadichoan fergriset ús klupke. Wy kinne wol wat farsk bloed brûke.”
